Održan okrugli sto "Jezici manjinskih zajednica u Vojvodini

U Novom Sadu je 06.11.2024. u prostorijama Kulturnog centra Novog Sada održan okrugli sto na temu Jezici manjinskih zajednica – uspesi i problemi.
Okruglom stolu koji je organizovalo Društvo za ukrajinski jezik, književnost i kulturu Prosvita prisustvovali su predstavnici sledećih zajednica:

1.   nemačke
2.   mađarske
3.   slovačke
4.   hrvatske
5.   rusinske
6.   bunjevačke
7.   rumunske
8.   ukrajinske
9.   romske.

Ispred Nacionalnog saveta skupu je prisustvovala mr Aleksandra Breu profesorica nemačkog jezika i koautorka udžbenika za Nemački jezik sa elementima nacionalne kulture za I-VIII razred osnovne škole.
Skup su pozdravili NJE amabasador Ukrajine Vlodimir Tolkač i Pokrajinska zaštitnica građana Dragana Ćorić.
Uvodno predavanje održala je Prof. dr Ljudmila Popović u svojstvu eksperta Saveta Evrope na temu:
Uspesi i problemi jezičke politike u Vojvodini iz aspekta izučavanja manjinskih jezika
U svom izlaganju je Prof.dr Popović ukazala je na Zbornik Manjinski jezici u Vojvodini – jezička obrazovna politika, ideologija i praksa.
U uvodnom delu je bliže odredila pojmove kao što su jezička politika, nivoi zaštite manjinskih jezika – makro i mikro. Na makro nivou se manjinski jezici štite na osnovu sledeće pravne regulative: Evropske konvencije o ljudskim pravima, Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima i okvirne konvencije o zaštiti nacionalnih manjina. U Vojvodini se oni štite na osnovu Ustava Republike Srbije, Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina i Satuta Vojvodine. Na sajtu Evropske povelje je objavljen film o pozitivnim primerima zaštite manjinskih jezika u Evropi. U prvih pet se nalazi i Srbija tj. Vojvodina u kojoj se informativni programi emituju na 14 manjinskih jezika i u kojoj država finansira izdavanje 22 lista na jezicima nacionalnih manjina.

Govoreći o Evropskoj politici višejezičnosti Prof. Popović je predstavila idealan model Evropljana/Evropljanke koji se bazira na dva dokumenta: Barselonski cilj 2002 i Maluofov izveštaj. Po ovom modelu idealan Evropljanin koji pripada regionalnoj ili nacionalnoj manjini raspolaže znanjem maternjeg jezika, jezika većinske zajednice i dva strana jezika od kojeg je jedan jezik komunikacije, a drugi jezik po ličnom izboru. Prvi ima instrumentalnu funkciju, a drugi emotivnu.
Glavni deo svog izlaganja Prof. Popović je posvetila problemima.
U oblasti medija istakla je problem rada medija koji izveštavaju na jezicima nacionalnih manjina, koje nije osnovao nacionalni savet. Ovi mediji rade u mnogo težim uslovima, pošto finansijski zavise od sufinansiranja i međunarodnih donacija. Osim toga primetna je nedovoljna razvijenost i vizuelna neatraktivnost online platformi.
Popisi:
Na ekranu su prikazana kretanja broja pripadnika manjinskih nacija i večinske srpske zajednice od 2002 do 2022. Primetan je pad broja pripadnika manjinskih nacija za 8% tj. sa 30,57% na 22,74% odnosno broja govornika koji su manjinski jezik naveli kao svoj maternji za 5% sa 22 na 17,4%. Uzrok leži u padu nataliteta, opštim migracijama, ali i u asimilaciji pogotovo u višejezičnim porodicama.
Osim toga upitna je i metodologija popisa u Srbiji. Ona ne pruža mogućnost višestruke nacionalne i jezičke identifikacije. Odnosno pripadnici manjina mogu da biraju između pripadnosti većinskoj ili manjinskoj zajednici. Ova metodologija ne ostavlja prostora za opredeljenje za dva i više identiteta iako veliki deo Vojvođanskog stanovništva upravo potiče iz višenacionalnih tj. i višejezičnih porodica.
Problematično je i pitanje maternjeg jezika. Finansiranje manjina je direktno povezano sa brojem govornika manjinskog jezika kao maternjeg, što ne bi trebalo da bude slučaj. Treba dati mogućnost pripadnicima većinske zajednice da navedu poznavanje jezika manjinske zajednice i da se na osnovu ukupnog broja govornika nekog manjinskog jezika sprovodi finansiranje.

Obrazovanje:

Prof.Popović konstatuje da se obrazovanje na jeziku nacionalnih manjina u Srbiji odvija po sledećim modelima:

A: potpuno obrazovanje počev od predškolskog, osnovno školskog preko srednjeg do visokog
B: bilingvalno
C. putem predmeta Jezik sa elementima nacionalne kulture.

Potpuno obrazovanje ostvaruju zajednice:

1.   mađarska kao najbrojnija
2.   slovačka
3.   rumunska
4.   hrvatska
5.   rusinski

sa 10% ukupnog broja učenika.
Po modelu B se nastava odvija samo u Dimitrovgradu, ne i u Vojvodini.
Po modelu C se nastava odvija na sledećim jezicima: mađarski, bugarski, bunjevački, češki, hrvatski, nemački, makedonski, slovački, romski, rumunski, rusinski, ukajinski – ukupno 12. Nastavu izvodi po podacima Ministarstva Prosvete iz 2023. godine ukupno 469 nastavnika.
U tabeli je prikazan ukupan broj učenika obuhvaćenih ovom nastavom. Iz nje se može zaključiti da je broj učenika koji je birao ovaj fakultativni predmet rastao od šk. 2019/2020 te da je on u šk.2021/2022 iznosio 723 učenika.

Iako su rezultati ohrabrujući ipak bi se, smatra Prof. Popović, trebalo pozabaviti motivacijom učenika za izbor ovog predmeta. Trenutno je ona prepuštena porodici. Kao jedno od mogućih rešenja je uvođenje predmeta jezik društvene sredine koji bi se ocenjivao brojčanom ocenom, imao status obaveznog predmeta. Predmet Jezik sa elementima nacionalne kulture je fakultativan i ocenjuje se opisno što nije motivišuće za učenike.
Izveštaj komiteta eksperata koji su vršili istraživanje u Vojvodini u toku 2023. godine za potrebe Evropskog saveta ukazuje na nepostojanje obrazovanja na nekim manjinskim jezicima na predškolskom i srednjem nivou obrazovanja.
Služebena upotreba jezika zavisi od lokalnih samouprava. Iako nemaju 15% stanovništva pripadnika manjinskih zajednica moguće je na osnovu Povelje o zaštiti manjinskog jezika uvesti manjinski jezik kao službeni bez obzira na to da li se jezik nalazi na listi jezika za čiju zaštitu se Srbija opredelila.

Snimak skupa se može pogledati putem sledećeg linka:

https://www.youtube.com/watch?v=bkOQt1ViOLA